انواع مالیات در ایران

انواع مالیات در ایران به چه صورت است؟

همان گونه که اشاره کردیم، مالیات به معنی مبلغی است که دولت از اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت کرده تا هزینه های تامین رفاه عمومی در جامعه را فراهم سازد. برای مثال، جهت تامین هزینه آسفالت کردن خیابان ها، ساخت پل ها، پرداخت هزینه مدارس دولتی، توسعه شهرها، فضای سبز و امورات مربوط به شهرداری و بسیاری از موارد این چنینی دیگر، از مالیات استفاده می شود؛ اما سوال مهمی که در این رابطه وجود دارد، این است که انواع مالیات در ایران به چه صورت است؟ در واقع، مردم می خواهند بدانند چه نوع مالیات های وجود داشته و هر یک از آن ها شامل چه افرادی می شود. در این رابطه باید بگوییم که بر اساس قانون مالیاتی کشور که مهم ترین قانون در این حوزه است، مالیات در ایران به دو دسته مالیات مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود. هر کدام از این انواع مالیات خود دارای زیر مجموعه های گوناگونی بوده که در ادامه به صورت کامل آن ها را بیان خواهیم کرد.

تعریف دقیقی برای مالیات مستقیم و غیر مستقیم وجود ندارد؛ اما به طور کلی، مالیات هایی که به درآمد و دارایی اشخاص تعلق می گیرد، مالیات مستقیم خوانده می شوند. تمام افرادی که در کشور ایران زندگی می کنند، موظف به پرداخت این نوع مالیات هستند؛ هم چنین، کسانی که در ایران زندگی نمی کنند ولی دارایی یا منبع درآمدی در این جا دارند، باید نسبت به پرداخت مالیات مستقیم اقدام کنند. مالیات غیر مستقیم، از دیگر انواع مالیات در ایران می باشد. همان طور که از نام این مالیات هم مشخص است، به صورت غیر مستقیم از اشخاص دریافت می شود. برای مثال، مالیاتی که برای کالاهای مصرفی وضع می شود، نمونه ای از نوع غیر مستقیم آن است؛ زیرا مبلغی به عنوان مالیات به قیمت اصلی محصولات و کالاهای مختلف اضافه شده و مردم باید نسبت به پرداخت آن اقدام کنند. در ادامه، انواع مالیات مستقیم و غیر مستقیم را به صورت مفصل توضیح خواهیم داد تا شناخت کاملی از این موارد به دست آورید. 

انواع مالیات مستقیم

با توجه به قانون مالیاتی کشور، شهروندان ایرانی ملزم به پرداخت دو نوع مالیات شامل مستقیم و غیر مستقیم هستند. مالیات مستقیم یکی از مهم ترین انواع مالیات در ایران است که شامل تمام اشخاص حقیقی و حقوقی می گردد. این نوع مالیات خود به طور کلی به دو دسته مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی تقسیم می شود. به عبارت دیگر، افراد باید به دلیل داشتن درآمد یا دارایی بیش از یک حد مشخص، بخشی از آن را به عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند. از آن جایی که پرداخت کنندگان این نوع مالیات معمولا یک شخص واحد هستند و به صورت مستقیم مبلغ مورد نظر را به حساب دولت واریز می کنند، این نمونه با عنوان مالیات مستقیم نام گذاری شده است. البته همان طور که گفتیم، مالیات مذکور خود شامل مالیات بر درآمد و دارایی می باشد. در این بخش انواع مالیات بر درآمد و دارایی که زیر مجموعه های مالیات مستقیم به شمار می آیند را برای تان آورده ایم.

مالیات بر دارایی

این نوع مالیات مربوط به دارایی های اشخاص بوده و بر اساس آن، افراد باید بخشی از دارایی های مشمول مالیات خود را به حساب دولت واریز کنند. دارایی خود به معنی تمام حقوقی است که یک شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به اشیاء، اموال، املاک و غیره داشته و به او اجازه تصرف مالکانه در آن ها را می دهد. مالیات بر دارایی هم از جمله انواع مالیات در ایران به شمار می آید که افراد زیادی را شامل می شود. این نوع مالیات عمدتا به منظور تعدیل ثروت به کار گرفته شده و در جوامعی که اختلاف طبقاتی زیادی بین دارایی مردم وجود دارد، بسیار کاربردی است. برای دریافت این نوع مالیات، ابتدا دارایی و ثروت افراد محاسبه گردیده و بخشی از آن بر اساس قانون، توسط دولت دریافت خواهد شد. مالیات بر ارث و مالیات بر حق تمبر مهم ترین انواع مالیات بر دارایی محسوب می شوند.

مالیات بر ارث

یکی از رایج ترین نمونه های مالیات بر دارایی، مالیاتی بر ارث است. این نوع مالیات به اموال و دارایی هایی تعلق می گیرد که پس از فوت یک شخص، قرار است به بازماندگان منتقل گردد. تمام اموال به جا مانده از فرد فوت شده شامل خانه، زمین، خودرو، اموال منقول و غیر منقول در داخل یا خارج از کشور مشمول این نوع مالیات مستقیم می شوند. البته قبل از پرداخت مالیات، باید هزینه کفن و دفن میت و واجبات عبادی و مالی از ارث کم شود. ارزش مابقی اموال و دارایی ها برای دریافت مالیات محاسبه خواهد شد.

مالیات حق تمبر

از دیگر انواع مالیات در ایران می توان به مالیات حق تمبر اشار کرد. این نوع مالیات به تمبرهای الصاق شده یا باطل شده بر اسناد، اوراق و مدارک تعلق گرفته و مودی ملزم به پرداخت آن ها است. برای مثال، هنگام صدور پروانه کسب افراد باید نسبت به پرداخت مالیات حق تمبر اقدام نمایند که مبلغ آن در حال حاضر برای صدور پروانه ۱۰۰ هزار ریال و برای تجدید آن ۵۰ هزار ریال می باشد. بر اساس قانون مالیات های مستقیم، دریافت مالیات حق تمبر بر عهده اتحادیه ها است. در صورت تخلف در پرداخت این مالیات، علاوه بر پرداخت اصل آن، باید دو برابر مبلغ به عنوان جریمه پرداخت شود.

مالیات بر درآمد

از دیگر انواع مالیات مستقیم که بسیار هم پرکاربرد است، مالیات بر درآمد می باشد. این نوع مالیات از درآمد افراد و شرکت ها اخذ می شود و مبلغ آن به میزان درآمد آن ها بستگی دارد. در صورتی که شخصی چند منبع درآمد مختلف داشته باشد، باید به ازای هر یک از این درآمدها مالیات پرداخت کند. برای برآورد کردن میزان مالیات اشخاص حقیقی یا شرکت ها، لازم است سود و زیان ناشی از کسب و کار به صورت کامل در اظهارنامه وارد شده و به سازمان امور مالیاتی کشور تحویل داده شود. البته با تغییراتی که در سال های اخیر رخ داده است، کسانی که از درگاه های اینترنتی یا کارتخوان استفاده می کنند، با تشکیل پرونده و دریافت کد مالیاتی، دیگر نیازی به تحویل اظهارنامه ندارند؛ بلکه دولت بر اساس اطلاعات این شبکه ها، مالیات بر درآمدشان را محاسبه می کند. در ادامه، انواع مالیات در ایران را که به درآمد افراد تعلق می گیرند، برای تان آورده ایم:

مالیات بر درآمد کشاورزی

یکی از مهم ترین شاخه های مالیات مستقیم، مربوط به کشاورزی است. یعنی درآمد کشاورزان محاسبه شده و درصدی از آن به عنوان مالیات توسط دولت دریافت می شود. البته به دلیل اهمیت بالای کار کشاورزان و تلاش و زحمت فراوان شان، در کشور ما هر گونه فعالیت کشاورزی اعم از مزرعه داری، باغداری، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبور عسل، صیادی، ماهی گیری و موارد این چنینی دیگر معاف از مالیات می باشد؛ پس کشاورزان از پرداخت مالیات بر درآمد خود معاف هستند.

مالیات بر درآمد حقوق

این مورد یکی دیگر از انواع مالیات مستقیم به شمار می آید که به حقوق افراد تعلق می گیرد. بر این اساس، زمانی که یک شخص حقیقی برای فرد یا شرکت دیگری کار کند و در ازای آن حقوق دریافت کند و درآمد داشته باشد، باید بخشی از آن را به عنوان مالیات بپردازد. مکانیزم دریافت مالیات حقوق به این صورت است که توسط کارفرما و به هزینه کارمند پرداخت می شود. یعنی کافرما که از میزان دقیق حقوق کارمند خود آگاه است، قبل از پرداخت باید نسبت به کسر مالیات و واریز آن به حساب دولت اقدام کند. مالیات بر حقوق یکی از مهم ترین انواع مالیات در ایران به شمار می‌ آید و بخش مهمی از درآمدهای دولت را ایجاد می کند. بر اساس قوانین مالیاتی، هر ساله مبلغی مشخص می شود که کارمندان در ازای دریافت این مبلغ و کم تر به عنوان حقوق، معاف از مالیات می شوند. برای اضافی آن تا ۷ برابر، ۱۰ درصد و بیش تر ۲۰ درصد مالیات تعیین می شود.

مالیات بر درآمد مشاغل

این مورد نوع دیگری از انواع مالیات در کشور ما است که از درآمد اشخاص حقیقی با اشتغال در مشاغل تجاری، خدماتی و پزشکی دریافت می شود. مبنای محاسبه درآمد برای اخذ مالیات در این روش، شامل کل فروش یا دریافتی منهای مخارج است. به عبارت دیگر،‌ این مالیات به سود شما در هر نوع شغلی تعلق می گیرد. اطلاعات مربوطه هم از طریق اظهارنامه هایی که خود اشخاص تکمیل کرده و ارائه می دهند، به دست می آید. معمولا این افراد باید تا قبل از تیر ماه هر سال، اظهارنامه مالیاتی سال قبل خود را تکمیل کرده و به سازمان تحویل دهند. به دلیل تعداد زیادی مشاغل در کشور، این نوع مالیات هم یکی از مهم ترین انواع مالیات در ایران به شمار می آید. البته در سال های اخیر، مشاغل موظف به تشکیل پرونده و دریافت کد مالیاتی شده اند؛ این گونه امکان محاسبه دقیق تر درآمدشان بر اساس اطلاعات دستگاه های کارتخوان و درگاه های پرداخت اینترنتی وجود دارد.

مالیات بر درآمد املاک

این نوع مالیات هم شامل درآمدی است که اشخاص از اجاره دادن املاک شان به دست می آورند. بر اساس قانون مالیاتی، درآمدی که از اجاره ملک به دست می‌ آید، پس از کسر ۲۵ درصد مبلغ اجاره به عنوان هزینه ها و استهلاکات، مشمول مالیات خواهد شد. البته این مورد هم مانند سایر انواع مالیات استنثناهایی دارد. برای مثال، در صورتی که شخص منبع دیگری به جز اجاره ملک برای کسب درآمد نداشته باشد، دولت همان مبلغی که برای حقوق از پرداخت مالیات معاف نموده است، در این جا هم اعمال می کند؛ بنابراین اگر پس از کسر ۲۵ درصد مبلغ اجاره، مقدار آن از مبلغ معاف از مالیات حقوق بیش تر شود، باید مالیات مابقی آن پرداخت گردد. مالیات بر نقل و انتقال ملک و مالیات بر خانه های خالی، نمونه های دیگری از این نوع به شمار می آیند.

مالیات بر درآمد اتفاقی

یکی دیگر از انواع مالیات در ایران ، مالیات بر درآمدهای اتفاقی است. همان طور که از نام این درآمدها هم مشخص است، به صورت ناگهانی و تصادفی ایجاد می شوند. برای مثال، درآمدی که از دریافت جایزه یا معاملات بلاعوض مانند بخشش زمین یا ملک به دیگری ایجاد می شود، نمونه هایی از درآمد اتفاقی به شمار می آیند. دولت از این نوع درآمدها هم مالیات دریافت می کند. البته روش و درصد مالیات بر هر نوع درآمد اتفاقی متفاوت است.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

شرکت ها و اشخاص حقوقی هم باید نسبت به پرداخت مالیات بر درآمدشان اقدام کنند. به این ترتیب که مجموع درآمد آن ها مشخص شده و درصدی از آن به عنوان مالیات به حساب دولت واریز می شود. این نمونه از مالیات در کشور، اشخاص حقوقی که فعالیت های انتفاعی انجام می دهند را هم شامل می شود. فعالیت انتفاعی به معنی انجام فعالیت هایی است که با هدف دریافت سود انجام می گیرند.

مواردی که در این بخش توضیح دادیم، مهم ترین انواع مالیات مستقیم بودند که به دو صورت مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد دریافت می شوند. در ادامه، مالیات غیر مستقیم و انواع آن را هم بیان خواهیم کرد.

انواع مالیات غیر مستقیم

تا این جای کار توضیحات کاملی در مورد مالیات مستقیم ارائه داده و انواع آن را بیان کردیم؛ اما علاوه بر این نوع مالیات، مالیات دیگری هم با عنوان مالیات غیر مستقیم دریافت می شود. مالیات های غیر مستقیم پوشش عمومی تری دارند و اکثر مردم را شامل می شوند. به عبارت دیگر، به میزان درآمد هر فرد یا دارایی آن توجهی ندارند. مالیات های غیر مستقیم که یکی از مهم ترین انواع مالیات در ایران هستند، به طور مشخص از فرد دریافت نمی شوند؛ بلکه به کالاها و خدمات مصرفی تعلق می گیرند. اما در نهایت، این مردم هستند که باید نسبت به پرداخت آن اقدام کنند. این نوع مالیات هم خود از شاخه های مختلفی تشکیل می شود. مالیات بر حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده مهم ترین انواع مالیات غیر مستقیم به شمار می آیند. در این بخش هر یک از آن ها را به صورت مختصر توضیح داده ایم.

مالیات بر حقوق و عوارض گمرکی

این مورد مالیاتی است که هر کشور از صادرات و واردات کالاهای گوناگون دریافت می کند و با عنوان تعرفه گمرکی هم شناخته می شود. مالیات بر حقوق و عوارض گمرکی یکی از مهم ترین انواع مالیات در ایران است که بخش مهمی از درآمد مالیاتی دولت را تشکیل می دهد. بر این اساس، دولت از صادرکنندگان و واردکنندگان کالا مالیات دریافت کرده و این گونه می تواند از کالاهای تولید داخل هم تا حدودی حمایت کند. میزان مالیاتی گمرکی بر اساس سیاست های کلان کشور مشخص می شود. ملاک دریافت مالیات هم می تواند ارزش و قیمت کالا یا ویژگی های فیزیکی آن مانند حجم و وزن باشد. توجه داشته باشید که برخی کالاها هم ممکن است مشمول مالیات گمرکی نشوند. برخی از مهم ترین انواع مالیات حقوق و عوارض گمرکی شامل موارد زیر می باشند:

• مالیات بر حقوق گمرکی
• مالیات سود بازرگانی 
• مالیات واردات اتومبیل 
• مالیات حق ثبت سفارش کالا
• مالیات حق ثبت

مالیات بر مصرف

مالیات بر مصرف به معنای مالیاتی است که مردم هنگام خرید یک کالا می پردازند. به این ترتیب، هر شخصی که میزان بیش تری از این کالاها خریداری کند، باید مالیات بیش تری بپردازد. مالیات بر مصرف توسط دولت از تولیدکنندگان و فروشندگان دریافت می شود؛ اما در نهایت این مردم هستند که با خرید کالاهای مذکور، مالیات مربوطه را می پردازند. مالیات بر مصرف هم یکی از گسترده ترین انواع مالیات در ایران است که اقشار مختلف جامعه باید نسبت به پرداخت آن اقدام کنند. برخی از کالاها و خدماتی که مشول این نوع مالیات می شوند،‌ عبارتند از:

• مالیات خرید و فروش نوشابه ‌های غیر الکلی
• مالیات خرید و فروش الکل طبی و صنعتی
• مالیات خرید و فروش سیگار
• مالیات خرید و فروش اتومبیل
• مالیات خرید و فروش خاویار
• مالیات خرید و فروش نوارهای ضبط صوتی و تصویری
• مالیات حق اشتراک تلفن و خدمات مخابراتی 

مالیات بر ارزش افزوده

این نوع مالیات به تفاوت بین کالا و خدمات عرضه شده و کالا و خدمات خریداری شده برمی گردد. مالیات ارزش افزوده از جمله انواع مالیات در کشور محسوب می شود که به صورت چند مرحله ای دریافت می شود. به این شکل که در مراحل گوناگون تولید، واردات و توزیع از هر فعال اقتصادی به فعال اقتصادی دیگری منتقل می شود؛ ولی در‌ آخر هزینه آن از مصرف کننده نهایی دریافت می شود.

انواع مالیات در حسابداری

با توجه به قانون مالیاتی کشور، تمامی مودیان موظف به پرداخت مالیات خود در موعد مقرر می باشند. در صورتی که این اشخاص نسبت به پرداخت مالیات شان در زمان تعیین شده اقدام نکنند، جریمه خواهند شد؛ در نتیجه باید هم مالیات و هم جریمه را با هم بپردازند. در همین راستا، کار حسابداران بسیار حساس بوده و باید با انواع مالیات در ایران آشنایی کامل داشته باشند؛ چرا که عدم محاسبه برخی مالیات ها می تواند به جریمه شدن شرکت منجر گردد. به همین خاطر، بسیاری از افراد دنبال مالیات های مختلف در حسابداری هستند. در این رابطه باید بگوییم که انواع مالیات در حسابداری شامل مالیات مستقیم و غیر مستقیم می شوند. هر یک از این مالیات ها هم خود از زیر مجموعه های گوناگونی تشکیل می شوند که در بخش های قبل آن ها را به صورت کامل توضیح داده ایم؛ پس با مطالعه این بخش ها، می توانید با انوع مختلف مالیات در حسابداری آشنا شوید.

انواع مالیات بر درآمد

مالیات مستقیم یکی از شاخه های مهم مالیاتی در کشور ما است که خود شامل دو دسته مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد می شود. مالیات بر درآمد به منظور مالیاتی است که اشخاص حقیقی و حقوقی در هنگام کسب درآمد باید به دولت پرداخت کنند. این مورد یکی از مهم ترین انواع مالیات در ایران محسوب می شود که خود زیر مجموعه های فراوانی دارد. مالیات بر درآمد املاک، مشاغل، حقوق، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمد اتفاقی برخی زیر مجموعه های اصلی مالیات بر درآمد به شمار می آیند. هر یک از این موارد دارای قوانین مشخصی بوده و بر اساس این قوانین از صاحبان درآمد مالیات اخذ می شود. در بخش ابتدایی مطلب، انواع مالیات بر درآمد و شرایط هر یک را به صورت کامل بیان کرده ایم؛ بنابراین اکنون شناخت کاملی از این موارد داشته و می دانید هر شخص حقیقی و حقوقی باید در ازای کسب چه درآمدهایی مالیات بپردازد.